Kèn saranai là một loại nhạc cụ
truyền thống của người Chăm. Kèn saranai, trống paranưng và trống ghi năng là
những nhạc cụ không thể thiếu trong các lễ hội. Theo quan niệm của người Chăm,
kèn saranai là đại diện cho cái môi, còn paranưng đại diện cho bụng, trống ghi
năng là 2 đầu gối. Các nghệ nhân thường ví kèn saranai là phần đầu của bộ ba
trống paranưng, kèn saranai, trống ghinăng, bởi tiếng kèn saranai thường mở đầu
cho mỗi điệu thức hay chuyển từ điệu này sang điệu khác.
Để hiểu hơn về kèn saranai, chúng
tôi tìm gặp anh Thiên Thành Vũ (SN 1990) một trong số ít người chơi được các
nhạc cụ truyền thống của người Chăm ở thánh địa này. Anh Vũ cho biết: Anh gắn
bó với thánh địa này đã hơn 10 năm nay và giữ gìn văn hóa người Chăm thông qua
tiếng kèn phục vụ du khách. Để thổi được kèn saranai, người học phải rất kiên
trì, phải biết cách lấy hơi, giữ hơi tốt vì điệu kèn saranai có điểm đặc biệt ở
chỗ kéo dài không dứt, phải hết 1 tiết mục mới dừng lại. Bởi vậy, không phải ai
muốn học thổi kèn cũng học được. Ngày xưa, mình học mất 2 năm mới có thể thổi
được kèn saranai. Ở làng ngày trước, những đứa trẻ muốn học thổi kèn phải chọn
một nơi xa làng, vì người Chăm xưa quan niệm, nếu thổi kèn trong làng sẽ mang
ma quỷ về làng.
“Đối với người Chăm, điệu kèn saranai truyền thống chỉ
thổi trong các lễ hội, không thổi trong sinh hoạt đời thường, tiếng kèn saranai
còn là nhạc khí thiêng, gắn kết con người với thế giới thần linh. Kèn saranai
không thế thiếu trong bất kỳ lễ hội quan trọng nào của người Chăm như Lễ hội
đầu năm của người Chăm như Rija Nưga, Lễ hội Katê, mừng ngày cưới,…”, anh Vũ
cho biết thêm.
Kèn saranai cổ của người Chăm trước
đây thường được làm bằng ngà voi, sừng trâu… Sau này, các nguyên liệu được thay
thế bằng gỗ cây me. Đặc biệt, phải lấy phần lõi gỗ để âm thanh trong và vang
đúng điệu. Kèn saranai gồm 3 phần: Phần chuôi làm bằng đồng để thổi, phần thân
bằng gỗ và phần loa kèn.
Nhiều năm qua ở vùng thánh địa,
tiếng kèn saranai, tiếng trống paranưng, trống ghi năng hòa nhịp với nhau giúp
những vũ nữ trình diễn những điệu múa Chăm trên nền nhạc cổ để níu chân du
khách, đồng thời quảng bá văn hóa đặc sắc của người Chăm xưa. Đó cũng chính là
sự nỗ lực của những người làm công tác quản lý nơi đây. Ngoài bảo tồn những giá
trị hiện hữu là những tòa tháp Chăm cổ kính, Ban Quản lý (BQL) Di sản Văn hóa
Mỹ Sơn còn tổ chức chương trình múa Chăm phục vụ khách du lịch. Đồng thời,
truyền dạy cách thổi kèn cho các thế hệ trẻ để giữ gìn văn hóa của người Chăm.
Ông Phan Hộ, Giám đốc BQL Di sản Văn
hóa Mỹ Sơn cho biết: “Chúng tôi còn trực tiếp mời các nhà nghiên cứu cùng một
số nghệ nhân ở Ninh Thuận đến Mỹ Sơn phối hợp, tập luyện và lưu giữ di sản múa
cổ truyền trong các lễ hội dân gian của người Chăm. Song song với việc bảo tồn
các nghi lễ, điệu múa Chăm, chúng tôi còn tạo điều kiện cho người Chăm phục hồi
nghề dệt thổ cẩm truyền thống để phục vụ du khách.